​DAHILAN LAMANG SA ISANG ALEHANDRIYA
Ni Alberto Segismundo Cruz
Liwayway Disyembre, 1948
 
Pinatunayan sa akdang ito na ang puso ay katulad ng isang bulaklak na ang halimuyak nito ang piping tagapagpahayag ng pag-ibig. Lalong matapat ang pag-big na hindi mabigkas o maisulat.
 
Kailan lamang ay nagpasiya na si Dr. Isauro Menandre na magpasukat ng salamin. Napaghalatang niyang sadyang malaki na ang inihina ng kanyang mata. Sa palagay niya, kung magpapatuloy siya sa ginagawang pananaliksik sa kaharian ng mga bulaklak, sa loob lamang ng isang taon ay kailangan na ang mataas na grado ng salamin upang masuri niyang mabuti ang mga katangian at taglay na lihim ng mga bulaklak, lalo na ang bagong palahing orkideas na kakulay ng bughaw na langit, nguni’t anaki’y nag-iingat ng kulay na kayamanan ng ating tsampaka sa kanyang pinakabuod.
 
 
“Talagang matanda na yata ako!” ang naibulong sa sarili, matapos na bawiin ang tingin sa mga bu!aklak at kasangkapan sa pananaliksik sa hapag ng kanyang maliit na laboratoryo.
 
Nguni't si Dr. Menandre ay nadaraig lamang ng isang lihim na damdaming iniingatan niya sa puso, may ilang taon na ang nakalipas. Hindi pa siya matanda.Kailan lamang siya tumuntong sa kanyang ika-40 taong gulang, na sang-ayon sa mga paham sa Kanluran ay siyang gulang ng pagsisimula sa buhay.
 
Isang doktor siya o paham sa mga halaman, nguni't naging pensiyonado ng pamahalaan at nagpadalubhasa pa sa mga bulaklak. Utang sa kanya ang pagkakabukas ng mga himpilang saklaw ng kawanihan sa paghahalaman na bukod sa may mga “nurseries” ay may palahian pa ng bulaklak. Nasa kanyang utak ang boong kasaysayan, ipaghalimbawa, ng ating sampagita, na ang binhi'y nanggaling, diumano, sa Indya hanggang sa ito ay naging karapatdapat na mahirang na sagisag ng lahi.
 
Anupa't kung wala lamang salamin sa mata si Dr. Menandre at sisiglahan nang kaunti ang kanyang katawan at isusuut ang mga naitago niyang damit bago nagkaadigma, sadyang mapapatanghal ang katotohanan na siya'y magandang lalaki, makisig ang tindig, bahagyang kulot ang buhok at kaakit-akit ang mukha, lalo na’t nagsasalita at kumukumpas.
 
Nguni't paano mapapabilad ang tunay na katauhan niya sa siya namang talaga ang nagpabaya, lalo na kung nakukunsumi sa kanyang klase at naririnig pa ang pabulong na wika ng ilang co-ed sa harap ng kanyang hapag naumanoy. . . tuyot na tuyot ang kanyang subject.
“Sus!” ani Minang, “nakasusuya ang ating propesor. Nakapag-aantok!”
 
“Isipin mo na lang ay sadyang masisindak ka,” pangalawa naman ni Itang, “magpanayam ba naman sa loob ng isang oras na walang paksa kundi ang ‘orkideas’ na lahat ng bahagi buhat sa talulot hanggang ubod ay isiniwalat ng kanyang mga kadaldalang sang-ayon sa kanya'y nasasak!aw ng mga lihim at hiwaga.
 
“Kailangan nga lamang natin ang kanyang subject. Kung hindi’y. . . bahala na,” katlo naman ni Cely.
 
Ang usap-usapang iyan ay umabot din sa pandinig ni Propesor Menandre. May nagpahatid ng patalastas.
 
Sapagka't iyan ang tungkulin at ikinabubuhay ni Pronesor Menandre, kaya't nakikipaglaban sa silakbo ng kanyang kalooban at sa paghihimagsik ng kanyang damdamin.
 
Sa maghapon, ang kanyang daigdig na nagagalawan ay ang klase, ang kampus ng Unibersidad niyang pinagtuturuan, ang laboratoryo at saka ang maliit na restauran na hindi kalayuan sa isang dormitoryo ng mga dalagang nagsisipag-aral.
 
Sa araw-araw na ginawa ng Diyos, nakatakda sa orasan, sa umulan o umaraw, makikita si Propesor Menandre sa alin man sa nasabing panig ng kanyang daigdig, nakatungo ang ulo, mandi'y kinakausap ang magkabilang tabas ng damo sa katumangging landas at waring binibilang ang mga hakbang na nalalabi pa upang siya’y makarating sa kanyang patutunguhan.
 
Isang hapon ng kaaya-ayang Nobyembre, ano ba't sa paglikung-pagliko niya sa landas na patungo ng restauran ay muntik na niyang mabundol ang isang bahagi ng kalangitan, ayon din sa kanyang mga pangungusap nang ipagtapat na niya ang kanyang damdamin sa dakong huli.
 
“Ipagpatawad ninyo,” ang nasabi ni Dr. Menandre. “Wala akong ingat. Napinsala ko pati ang maganda't sariwang alehandriya sa inyong dibdib.”
 
“Ako nga yata, ginoo, ang nakapinsala sa inyo,” anang mataginting na tinig ng nagsalitang anak ni Eba, saka ngumiti. “Naalis pati ang inyong salamin!”
 
“Ah, mabuti nga po ang nangyari. . . at naranasan ko naman ang tumingin nang walang salamin sa mata!” magiliw na tugon ng propesor.
 
Natawa nang may kalakasan ang dilag, at bumaling na sa dako ng kanyang patutunguhan, nang walang anu-ano ay narinig niya ang wika ng lalaking nakasalubong niya:
“Binibini, napakaganda ng inyong alehandriya! Kung hindi ako nagkakamali, iyan ay di pangkaraniwan. Maaari bagang ipagkaloob na sa akin iyan sa kapakanan ng pananaliksik?”
 
“Kayo pala'y. . .” patakang wika ng dilag, kahi’t po ba nalagas na ang ilang talulot!”
 
“Kahi't na po. . . malaki po ang pakikinabangan ng aking mga tinuturuan sa bagong uring ito ng alehandriya!” pagtatapat ng propesor.
 
“Iyon po pala lamang. . .” at aalisin na ng dilag sa kanyang dibdib ang bulaklak, nguni’t humadlang ang propesor.
 
“Ipahintulot sana ninyong ako na ang mag-alis at nang hindi na kayo maabala pa,” ang magiliw na handog ng propesor.
 
Napangiti ang dilag. Dtapuwa’t hindi siya tumutol.
 
 
At, ang mga daliri ni Propesor Menandre ang nag-alis sa bulaklak na nasa dibdib ng dalaga. Noon niya nalanghap ang halimuyak na kalian man ay hindi niya nasasamyo pa sa boong buhay niya. Higit pa sa pabango ng alin mang bulaklak na nagdaan sa kanyang pagsusuri. Higit sa halimuyak ng mga bulaklak-gubat, kung napapasabay sa pagkahinog ng mga uhay ng palay. At siya’y napatingin sa mukhang iyon, sa mga matang iyong may nakatagong bituin saka, sa leeg na iyong may gilit-gilit pa.
 
“Maraming Salamat sa inyo,” ang sa wakas ay kanyang nawika.
 
Napangiti lamang ang pinagpasalamatan at yumao na. . .
 
Nakaraan ang isang linggo. Sa loob ng isang linggo pa, si Propesor Menandre ay pinagtatakhan, lalo na ng kanyang mga tinuturuan. Naalis na ang salamin sa mata, naalis na rin ang pantalong kaki at polo shirt, at sa halip niyan, ay napalit ang isang bagong maginoo sa makisig na kasuutan. Saka ang hinangaan ng kanyang mga tinuturuan, lalo na ng mga coed ay ang maayos na pagkakasuklay ng buhok na walang iniwan sa isang idolo sa aninong gumagalaw.
 
“Magandang palang lalaki ang ating propesor!” ani Ninay.
 
“Makisig magdamit!” ani Minang na pumangalawa sa sinabi ng kaibigan.
 
“Daig pa ng ating propesor ang dadalwampuing-taong binata!” katlo naman ni Cely.
 
“Sabihin mong nakakahawig pala siya ni John Wayne!” ang pahayag naman ni Itang.
 
Noon ay nasa kampus na sila, at katatapos pa lamang ng kanilang klase, kaya’t sila’y malayang-malaya sa pagsasalitaan. Sa katotohanan, sila’y nabibighani sa kanilang guro, at ang pagkasuya noong araw ay biglang napalitan ng pagmamahal.
 
Araw-araw ay napupuna ng boong klase na nagbabago ng terno si Propesor Menandre. Araw-araw rin ay napupuna naman ng guro na nagiging mabait at mapagsumakit ang kanyang mga tinuturuan. Sa katotohanan ay may ilang coeds na lihim at hayagang nag-aanyaya sa kanya sa pagtitipon at sayawan ng mga nag-aaral. Nguni’t magiliw ang pagtanggi niya. . . lubhang magiliw.
 
“Huwag. . . kailangang matapos muna kayo ng inyong kurso saka ko kayo aanyayahan, kung ako’y magiging marapat!” ang lagi niyang naisasagot.
 
Parang pinagtitiyap na talaga ng Tadhana, sa landas ding pinagsalubungan nila ay nagkakita uli si Propesor Menandre at ang dilag na nakapagpabago sa kanyang pangitain sa buhay.
 
Iyon na ang ikaapat o ikalima nilang pagtatagpo nang di sinasadya.
 
“Huwag na nga ninyo akong tawagin ng Miss Campo-amor. Seni na lamang ay masisiyahan na ako!” At ngumiti ang dilag na parang nag-akyat sa langit sa paham ng mga bulaklak.
 
“Kung gayon, itulot mo, Seni na tawagin mo na lamg akong si Isauro.”
 
“Isauro!”
 
“Seni!”
 
At, ang dalawang magkakilala nang di sinasadya ay nagging matalik na magkaibigan hanggang sa mabatid ni Propesor Menandre na si Seni pala’y pinsan ng isang dilag niyang tinuturuan, ni Nydia Campo-amor.
 
Nagsimula sila sa pampalamig; nang sumunod na pagkakataon ay nagsalo na sila sa meryenda! Pagkatapos, ay nagkasama na sila sa Fiesta Pavillion. At, nitong huli, ayon sa ilang karapat-dapat sa paniniwala, ang dalawa’y nakitang magkasabay nang lumalangoy sa baybayin ng Palanyag.
 
At, ang lihim na dati’y nagging hayag nang lihim.
 
Sa isang malaking sayawan ng mga propesor, guro, at ng mga magtatapos, ang lahat ng mga mata’y napatitig at humanga kay Propesor Menandre at sa dilag niyang kasayaw. Sa pagkakataong yaon ay kay daming coeds na naghimutok nang di sinasadya.
 
“Talagang nagsisimula ang buhay sa ika-40 taong gulang!” anang dekano ng isang kolehiyo sa isang kapiling na propesora.
 
“Natagpuan ni Propesor Menandre ang hinahanap niyang uri ng bulaklak sa kanyang buhay!” tugon ng propesora, kasabay ng ngiting makahulugan.
 
“Sa kanyang takdang panahon upang umibig at ibigin,” tapos ng dekano.
 
Nagdaan pa ang ilang araw, ilang araw na lubhang masaya’t maligaya sa buhay ng umiibig at iniibig.
 
Napag-isa na naman ang dalawang alagad ni Kupido.
 
“Saan naroon ang aking natatanging alehandriya?” tanong ni Seni kay Isauro. “Akala ko ba’y mararagdagan iyan sa mga bago mong tuklas na bulaklak, sapagka’t bagong uri ng alehandriya.”
 
“Bakit mo nalalaman, Seni?” ang patakang tanong ni Isauro na pinamulahan ng mukha.
 
“Sapagka’t kalian man ay hindi napapasok iyan sa iyong laboratory at ni hindi mo man nabanggit sa iyong klase!” paliwanag ni Seni.
 
“Si Nydia ang may patalastas sa iyo!” tugon ni Isauro.
 
“Huwag mong ilahok si Nydia sa iyong kasinungalingan!” ang paratang ni Seni, na nakangiti nang magiliw.
 
“Nagsinungaling ako sa iyo, Seni,” pagtatapat ni Isauro, “nguni’t kunin mo ang ipinagkaloob ko sa iyong nobela noong kaarawan mo, at sa dahon bilang 125 ay nakaipit ang alehandriyang iyan, bilang pananda ng aking inuulit na pahayag sa iyo sa lahat ng sandali, naririnig mo man o hindi.”
 
“Makikita ko ang katotohan!” wika ng dilag, at pumanhik si Seni sa bahay upang kunin ssa maliit niyang aklatan ang kathambuhay, ang nobelang handog ni Isauro sa kanyang kaarawan.
 
Noon ay nasa gitna ng bulaklakan si Isauro. Mahy malaking hardin sa Singgalong ang mag-anak nina Seni. Sa katotohanan ay isang floricultor din ang kanyang ama.
 
Nang manaog si Seni ay para namang napaharap si Isauro sa isang bahagi ng kalangitan.
 
“Tunay,” ani Seni na lugod na lugod. “Nguni’t ulitin mo sana ang iyong tinandaang titik sa nobela.
 
At tuminga sa langit si Isauro, minasid ang kaakitakit na mukha ng kanyang paraluman, bago binigkas nang boong pag-ibig ang ganitong mga pangungusap:

​“Ang bulaklak ay puso ng Katalagahan. Ang kanyang halimuyak ay piping pagpapahayag ng pag-ibig. At ang pag-big ay lalong matapat at dakila kung hindi mabigkas o maisulat sa mga talata. . .”